Valkenburg

Het kasteeltje Valkenburg zou zich hebben bevonden tegenover de boerderij De Pegel aan de Cuneraweg in Achterberg.

Het bestaan ooit van Valkenburg in de buurt van Rhenen is voornamelijk terug te voeren op twee typen bronnen, ten eerste een 17e eeuwse tekening, waarvan een kopie zich bevindt in de Topografische Afdeling van Het Utrechts Archief en een 17e eeuwse kaart van F. de Wit van dit gebied waarop Valkenburg wordt aangetroffen bij een kruispunt van de weg van Rhenen naar Veenendaal en een weg over de heuvels naar het westen achter Elst langs naar Amerongen. Laatstgenoemde weg ligt meer richting Rhenen dan de latere weg die er kwam tussen Elst en Veenendaal.

De veronderstelling dat Valkenburg tegenover boerderij de Pegel zou hebben gelegen komt van de bekende amateur-archeoloog Adriaan P. de Kleuver, die hierover publiceerde in de Vallei van 27 juli 1961. In dit krantenartikel baseert hij zijn hypothese op een kaart van F. de Wit uit circa 1700, die aan de orde schijnt te zijn gekomen in een artikel in het Nieuw Utrechts Dagblad van 19 januari 1961. Samen met D. Sandbrink was de Kleuver aan het graven geweest op het terrein en was daarbij inderdaad gestoten op zware muurresten van meer dan een halve meter breed, gelegd van middeleeuwse kloostermoppen. Het terrein was toen in handen van de familie Teunissen, die geen probleem had met nader onderzoek van het terrein. Zo schijnt later in 1971 het terrein ingemeten te zijn door de provinciaal archeoloog en een vertegenwoordiger van de ROB, de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek.
Maar heeft Valkenburg wel bestaan en, zo dit het geval is, klopte de ligging?

De enige bron voor deze hypothese blijkt genoemde Adriaan P. de Kleuver te zijn, hoewel hij zelf in het krantenartikel stelt dat de streek ten zuiden van de Geertesteeg in de Middeleeuwen eigenlijk Ten Velde heette. Ook bij invoering van het kadaster in 1832 stond er ter plaatse een boerderij met de naam ‘De Velden’. De muurresten die de Kleuver in 1971 aantrof kunnen best van dit huis Ten Velde of een latere boerderij zijn geweest.

Prof. dr. W. van Iterson oppert dat Valkenburg mogelijk in de 17e eeuw een tijdelijke naam is geweest van Remmerstein. Ook hij kende het bestaan van een kaart van F. de Wit van circa 1680 waarop Valkenburg staat aangegeven. Deze kaart bevindt zich ook in de verzameling van de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam6. Ook werden in Het Utrechts Archief nog enkele 17e eeuwse kaarten gevonden waarop Valkenburg is aangegeven.
Hierbij moeten we vaststellen dat dit Valkenburg inderdaad meer richting Veenendaal moet worden gezocht en wel op een kruispunt met een weg die over de heuvels achter Elst langs richting Amerongen heeft gelopen. Op een eind 18e eeuwse kaart wordt dit de Overbergsche Weg genoemd, een brede zandweg waarschijnlijk. Nu nog kan men deze weg traceren met behulp van luchtfoto’s. Een groot gedeelte kan men nog bewandelen. Hieruit moeten we concluderen dat hier inderdaad Remmerstein moet hebben gelegen.
In middeleeuwse bronnen wordt niet gerept over een ‘kasteeltje’ Valkenburg, wel over het goed Ten Velde.

Blijven we met het probleem dat de 17e eeuwse tekening van Valkenburg bij Rhenen in de verste verte niet lijkt op de afbeeldingen van Remmerstein zoals we die kennen (zie bijvoorbeeld in Achter Berg en Rijn).
Dit blijft een raadsel. Er is wel geopperd dat het hier een fantasie tekening zou betreffen. Bestuderen we de tekening echter goed dan lijkt het linker gedeelte erg veel op de donjon van Stuivenes, zoals die heden ten dage nog bestaat. Mogelijk heeft de tekenaar deze donjon als basis genomen voor een mogelijke fantasie tekening van een hofstede die de naam ‘Valkenburg bij Rhenen’ werd gegeven. De hypothese van de Kleuver echter is een eigen leven gaan leiden en zo is Valkenburg als kasteeltje bijvoorbeeld in 1975 opgenomen in een boek over Utrechtse kastelen. In een later boek over Utrechtse kastelen echter wordt terecht gesteld dat onder Rhenen van een huis ‘Valkenburg’ niets bekend is.

(Bron: De ligging van kasteel Valkenburg te Achterberg, Ad J. de Jong, Oud Rhenen, p. 35-38, sept. 2004)

Waar, misschien?